به نقل از «ایرنا»

تجلی شب یلدا در شاهکارهای ادبی پارسی

تاریخ انتشار: ۳۰ آذر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۶۱۷۴۶۶۷

تهران - ایرنا - بسیاری از شاعران معاصر و کهن، متناسب با نگاه اندیشه ورز خود به شب یلدا گوشه چشمی داشته و در آثار به جای مانده اشان، به تفسیر و ستایش این بلندترین شب سال پرداخته اند.

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، یلدا یک جشن باستانی و یک میراث ناملموس فرهنگی است که نه به شیوه های رسمی بلکه به صورت شفاهی به نسل های مختلف منتقل شده و بر اساس آن رسوم و سنت هایی شکل گرفته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

شب یلدا (شب چله) با طلوع نخستین روز زمستان به پایان می‌رسد، پس از این رویداد، طول روزها به تدریج افزایش پیدا می‌ کند، از این رو شب یلدا را «شب تولد خورشید» می‌نامند.
این شب سرد که فرا می رسد ایرانیان و دیگر کشورها که دارای فرهنگ مشترک با ما هستند بر اساس یک سنت دیرین دور هم جمع شده تا لحظه های شیرین و به یاد ماندنی را در کنار اعضای خانواده ثبت کنند.
برخی یلدا را فرصتی مغتنم برای گردآمدن اقوام و بستگان دانسته و بعضی دیگر آن را بهانه ای برای تحبیب قلوب، صلح و آشتی، رفع کدورت ها و استحکام پیوندهای عاطفی عنوان کرده اند.
نگاه به کارنامه هزار ساله ادبیات فارسی، نشان می دهد که شاعران این مرزو بوم در اشعار خود به این جشن و این شب رویایی اهتمام داشته اند هرچند تعابیر و تفاسیر در اشعار برخی از این بزرگان متفاوت است.

** نشانی از یلدا تا پایان قرن 5 در ادبیات معاصر وجود ندارد
یکی از شاعران معاصر درباره این شب و کاربرد واژه یلدا در اشعار شعرای معاصر و کهن به خبرنگار ایرنا می گوید: شب یلدا یا به تعبیری شب چله یکی از جشن های اصیل ایرانی است، بررسی ها در این باره که این جشن از چه قرنی در ادبیات فارسی راه باز کرده، نشان می دهد، تا پایان قرن پنجم به صورت جدی اثری از آن در اشعار به چشم نمی خورد، دلیل آن هم این است که تا این زمان شعر فارسی بیشتر در خدمت دربار و خواص بوده است.
رضا اسماعیلی می افزاید: شاعران در آن ایام از بیان غم و شادی های مردم به دور بوده و بیشتر به نیت گرفتن «صله» برای دربار و خواص شعر می گفتند، زیرا جشن شب یلدا یک جشن ساده مردمی بود که کشاورزان آن را در آخرین روز پاییز و بلندترین شب سال برای تولد دوباره خورشید، برگزار می کردند.
نویسنده کتاب «حنجره سرخ عشق» با بیان اینکه شاعران در آن زمان بیشتر به سبک خراسانی شعر می گفتند، نگاه آنها را در اشعار، آفاقی دانسته و ادامه می دهد: آنها تصویرگر و صورتگر بودند و در شعرهای خود بیشتر به توصیف طبیعت می پرداختند.
به گفته وی، پس از قرن پنجم، جشن یلدا اندک اندک به ادب فارسی راه پیدا کرد و تورق و توجه در دیوان شاعران نشان می دهد، عنصری بلخی از اولین شاعرانی است که در سده چهارم درباره یلدا بیت زیر را با لهجه غنایی- عاشقانه سروده است:
چون حلقه ربایند به نیزه توبه نیزه
خال از رخ رنگی بربایی شب یلدا
اسماعیلی با بیان اینکه ناصر خسرو قبادیانی شاعر دیگری است که درباره شب یلدا شعر سروده اضافه می کند: این شاعر اخلاق مدار که در اشعار خود بیشتر به باطن و سیرت توجه داشته، در بیتی شب یلدا را به ظلمت شب و گناه و معصیت تشبیه کرده و می گوید:
قندیل فروزی به شب قدر به مسجد
مسجد شده چون روز و دلت چون شب یلدا
در این بیت خطاب ناصرخسرو افرادی هستند که ظواهر دینی را حفظ کرده اما به باطن و مغز دین بی توجه هستند و درظلمت معصیت و گناه بسر می برند.
اسماعیلی با بیان اینکه شاعران دیگری از جمله مولانا، سعدی، حافظ و بسیاری از بزرگان ادب فارسی یلدا را مورد توجه قرار داده اند، می گوید: در شعر فارسی تعبیر و تفسیر شب یلدا متفاوت است زیرا شاعران روایات گوناگونی از آن دارند.

** یلدا کنایه از اختناق و استبداد
مولف کتاب منظومه بلند «نی نامه» با بیان اینکه معنی یلدا در شعرهای سیاسی اجتماعی متفاوت است، می افزاید: واژه یلدا در این نوع اشعار کنایه از شب سیاه اختناق و استبداد دارد بطور مثال حافظ می گوید
صحبت حکام ظلمت شب یلداست
نور ز خورشید جوی بو که برآید
به گفته اسماعیلی، از آنجا که شب یلدا بلندترین شب سال و آمیخته با تیرگی است، حافظ در بیت یاد شده هم صحبتی وهمنشیتی با حاکمان جور و ستم را به شب یلدا تشبیه کرده و توصیه می کند، به دنبال نور و صبح صادق باشید تا به رستگاری و سعادت برسید.
وی با بیان اینکه هوشنگ ابتهاج متخلص به «سایه» از شاعران معاصر است، به بیت «ای سایه! سحرخیزان دلواپس خورشیدند ، زندان شب یلدا بگشایم و بگریزم» اشاره کرده و می افزاید: مفهوم این بیت آن است که انسان هایی که به دنبال نور، روشنایی و آزادی هستند، همواره دغدغه و نگرانی خورشید را دارند بنابراین تلاش دارند تا از این میراث نور و روشنایی پاسداری کنند تا به مخاطره نیفتد.

** یلدا کنایه از دنیا
نویسنده کتاب «بانوی آئینه و سنگ» با بیان اینکه در شعرهایی که لهجه حکمی، اخلاقی و تعلیمی دارند، منظور شاعر از بکاربردن واژه یلدا کنایه از دنیا است، ادامه می دهد: در چنین اشعاری شب یلدا به ظلمت دنیا تشبیه شده و مژده پیروزی نور بر ظلمت و حق بر باطل داده می شود، مثلا خاقانی در بیت
تو جان لطیفی و جهان جسم کثیف
تو شمع فروزنده و گیتی شب یلدا
انسان آرمانی را به جان لطیف و جهان را به جسم کثیف تشبیه کرده است.
اسماعیلی با اشاره به بیتی از صائب تبریزی با این مضمون:
مردان نظر سیاه به دنیا نمی کنند
روز سفید خود شب یلدا نمی کنند
اضافه می کند: شاعر در این بیت دنیا و ظلمت کده خاک را به شب یلدا تشبیه کرده و می گوید، مردانی که به دنبال معرفت و زندگی جاوید هستند، به دنیا التفاتی ندارند و در پی آن هستند که از این جهان پر ظلمت خود را به دنیای باقی و جاویدان برسانند.
به گفته این شاعر آیینی کشور، در اشعار عاشقانه، شب یلدا به معنای دیگری بکار برده شده و وقتی شاعران در شعرخود به یلدا اشاره می کنند، در واقع گیسوی بلند یار و یا شب هجران و فراق را به شب یلدا تشبیه کرده اند مثلا سعدی می گوید
نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست
شب فراق تو هر شب که هست یلداییست

و عبید زاکانی در بیتی می گوید:
ا زلف تو قصه ایست ما را مشکل
همچون شب یلدا به درازی مشهور
خواجوی کرمانی در بیتی می گوید:
تا در سر زلفش نکنی جان گرامی
پیش تو حدیث شب یلدا نتوان کرد
به گفته اسماعیلی، این اشعار نشان می دهد، شاعرانی که لهجه عاشقانه در آثار خود داشتند بیشتر سعی کردند، شب یلدا را به روزگار وصل از معشوق، جدایی از وی و وصال را به صبح صادق و سپیده روشن تشبیه کنند.

** بار منفی یلدا در شعر کلاسیک بیشتر است
اسماعیلی با بیان اینکه یلدا در شعر کلاسیک بیشتر بار منفی دارد، می گوید: این شاعران به یلدا بیشتر به عنوان پدیده ای که زیاد مطلوب و مقبول نیست و مرحله ای که باید از آن گذر کرد، نگاه کرده اند در حالیکه در شعر معاصر، وجه ایجابی یلدا مورد توجه شاعران قرار گرفته است.
وی ادامه می دهد: جشن یلدا در شعر امروز فرصتی برای رونمایی از سبک زندگی ایرانی - اسلامی و فرصتی برای احیای کرامت های اصیل انسانی و به تصویر کشیدن سیمای انسان آرمانی است.
به گفته این شاعر، در اشعار معاصر از شب یلدا به عنوان فرصتی برای بازگشت به خویشتن، مهرورزی و مردم داری، احسان، نیکوکاری، صله رحم ،دستگیری از نیازمندان یاد شده است.
نویسنده کتاب «آسمانی ها» اضافه می کند: در شب یلدا به سنت های اصیل ایرانی و ملی خود بازگشته و جشنی را با چاشنی تلاوت آیات قران، تفال به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی و مثنوی خوانی متبرک می کنیم.
به گفته وی، وقتی شب یلدا را در اشعار معاصر واکاوی می کنیم، متوجه تجلی مولفه های سبک زندگی انسان شرقی در آن می شویم.
اسماعیلی به شعری از نغمه مستشار نظامی از شاعران جوان معاصر اشاره کرده و می گوید در این شعر به زیبایی این سبک زندگی به تصویر کشیده است.
یلدا شب بلند غزلهای مشرقی ست
میلاد هر ترانـــه زیبـای مشرقی ست
حالا کــــه دوستان همـــــه جمعند دف بیار
چشم انتظار صد دل شیدای مشرقی ست
به گفته وی، شاعران معاصر سعی کرده اند با تاکید بر جشن و سنت شب یلدا به صیانت از ارزش های اصیل ملی و اسلامی ایرانی بپردازند و آن را فرصتی مغتنم برای با هم بودن و دور هم جمع شدن بدانند.
اسماعیلی صلح و اشتی را بزرگترین و زیباترین پیام یلدا دانسته و می افزاید: یلدا به معنای تولد و مترادف با زندگی و زایندگی است پس باید تولد دوباره نور و روشنایی را گرامی داشت و از خورشید در این شب رونمایی کرد و به تکریم سپیده صادق نشست.
فراهنگ ** 1880 ** 1823 خبرنگار: پروین اروجی * انتشار: طاهره نبی اللهی

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۶۱۷۴۶۶۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (12 اردیبهشت)

حاشا که من به موسم گل ترک می کنم
من لاف عقل می‌زنم این کار کی کنم

مطرب کجاست تا همه محصول زهد و علم
در کار چنگ و بربط و آواز نی کنم

از قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفت
یک چند نیز خدمت معشوق و می کنم

کی بود در زمانه وفا جام می بیار
تا من حکایت جم و کاووس کی کنم

از نامه سیاه نترسم که روز حشر
با فیض لطف او صد از این نامه طی کنم

کو پیک صبح تا گله‌های شب فراق
با آن خجسته طالع فرخنده پی کنم

این جان عاریت که به حافظ سپرد دوست
روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم

تفسیر :

تحول فکری عمیقی در شما رخ داده و دوران جدیدی از زندگی تان آغاز شده است. بلوغ فکری و عقلی باعث شده یک گام جلوتر گذاشته و درهای تازه ای به روی شما گشوده شود.

از مشاهده دورویی و فریبکاری اطرافیان دچار رنجش می شوید، به زودی خداوند به شما نگاه کرده و خبر مسرت بخشی دریافت خواهید کرد. با ایمان به خدا و عبادت توشه آخرت را پر کنید.

زندگی نامه حافظ

حافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و به‌همراه مادرش زندگی سختی را سپری می‌کرد. گفته می‌شود او در اوقات فراغت خود به مکتب‌خانه‌ای که نزدیک نانوایی بود می‌رفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت می‌کرد و نیز‌زمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا می‌پرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.

این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را به‌طور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی  شرکت می‌کرد و به همین خاطر به اکثر دانش‌های زمان خود مسلط بود.

حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش می‌کرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگ‌ترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردم‌فریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار به‌ویژه غزلیات بسیار زیبا و معنی‌داری سروده است که نیز‌اکنون پس از گذشت قرن‌ها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامش‌بخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات می‌شود.

حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیده‌اند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را به‌دلیل شیرین زبانی معشوقه‌اش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقه‌اش، ۴۰ شبانه روز را به‌طور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زنده‌داری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو می‌کنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمه‌کاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.

در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار می‌شود.

 

آثار حافظ

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی به‌طور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود می‌پرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابل‌توجه و تامل‌برانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبان‌های دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزل‌سرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیت‌های او بسیار درخشان و تماشایی است.

شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهم‌ترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن می‌خواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن می‌کند؛ به‌گونه‌ای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شده‌اند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفته‌ها به کمک زبان طنز بیان شود.

کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (11 اردیبهشت)